Religieuzen op een heidense heksenhoed

De Efteling vindt haar oorsprong in een rooms-katholieke omgeving. Het park komt voort uit het R.K. Sport- en Wandelpark, opgericht door een pastoor en kapelaan, en de Efteling is tot bloei gekomen ten tijden van de verzuiling. Echter, het katholicisme heeft nooit echt een hoofdrol gespeeld in het park.

R.K. Sport- en Wandelpark

Het Roomsch-Katholieke Sport en Wandelpark, opgericht door de religieuzen Pastoor de Klijn en Kapelaan Rietra, had natuurlijk onmiskenbaar een connectie met de rooms-katholieke godsdienst: opgericht vanuit de kerk (aanvankelijk de St Jansparochie, later vanuit de nieuwe St Jozef) had het onder andere ten doel de 'jeugd [te] behoeden zullen tegen de gevaren van het zoeken van amusement buiten onze gemeente', met andere woorden, amusement dat de goedkeuring van de kerk niet kon wegdragen.

Door Pieck ontworpen aankondiging van mistijden in de St. Jozef-kerk van Kaatsheuvel

De activiteiten van het sportpark waren echter niet actief stichtelijk van aard: ze werden door de kerk gezien als 'veilige' ontspanningsmogelijkheden, maar er werden voor zover bekend geen kerkelijke of religieuze activiteiten georganiseerd.

De Efteling

In 1950 wordt De Efteling opgericht, met als doelstelling ontspanning en toerisme, 'een en ander in de Katholieke geest'. Dit gebeurt in samenwerking met de burgemeester, de aardse macht, waarmee de kerk nog een stukje verder op de achtergrond komt. Niettemin blijven de religieuzen nog lang verbonden aan het park als bestuursleden van de Stichting Natuurpark de Efteling. Tot in de jaren tachtig zijn drie bestuursposities gereserveerd voor de drie parochies in Kaatsheuvel; in 2019 wijzigen, in goed overleg, de statuten van de Stichting, waardoor het kerkbestuur van Kaatsheuvel geen besluiten meer kan blokkeren, en ook de laatste overgebleven vaste bestuurspositie niet meer hoeft in te vullen.

Ook in de jonge Efteling werd nauwelijks of geen expliciete aandacht aan het geloof gegeven, anders dan eenvoudige zaken zoals gedragsregels rondom zwemkledij (een feitje dat in de geschiedschrijving wel keer op keer aandacht krijgt). Zo is het bijvoorbeeld hard zoeken naar sporen van religie in de tien oorspronkelijke uitbeeldingen in het Sprookjesbos. De meest prominent zichtbare uiting van het katholicisme is het beeld van de heilige Sint Nicolaas, beschermheilige van kinderen, dat sinds 1975 staat opgesteld op zijn eigen plein in het tegenwoordige Marerijk.

Kardinaal Festival

Enkele attracties hebben een katholiek of christelijk aspect, maar er mag aangenomen worden dat dit niet uit stichtelijke motieven gebeurt, maar slechts voortkomt uit de historische verhalen waarop ze gebaseerd zijn. We zien dit in Villa Volta, waarin Hugo door God gestraft wordt wegens een kerkroof; in de Vliegende Hollander, waarin Willem door God gestraft wordt wegens het verloochenen van de heilige Paasdag, en in Het Meisje met de Zwavelstokjes, die als beloning voor haar goedheid naar de hemel gaat, vergezeld van het Ave Maria. Met het katholieke feest carnaval wordt in Carnaval Festival misschien nog wel ludieker omgesprongen dan in het echte leven, en speelt de religieuze betekenis van het feest geen enkele rol (op de Rialto-brug is wel een kardinaal te zien, maar dat is natuurlijk vooral een typerend beeld van Rome). Aan andere christelijke feestdagen als Kerstmis, Pasen en Sinterklaas wordt nauwelijks tot geen aandacht besteed in de Efteling.

Sterker nog, sinds de jaren 80 zijn er diverse uitingen van andere religies in het park te vinden, zoals een Midden-Oosterse minaret bij Fata Morgana; de Pagode, een tempel uit het verre oosten; religieuze symbolen uit Midden-Amerika in de Piraña en zelfs afgoderij in het Spookslot.

In bestuurlijke zin speelt het katholicisme nog wel een rol. Posities in het bestuur van Stichting Natuurpark de Efteling en in de Raad van Commissarissen worden ingevuld door leden van het in Brabant goed ontwikkelde, katholieke old boys network.