Droomrijk is de naam van een vakantiepark van de Efteling, gepland ten zuiden van het attractiepark, dat gebouwd zou worden rond 2002 maar nooit gerealiseerd is.
Het ambitieuze project moest de verblijfsaccommodatie van de Efteling uitbreiden met honderden huisjes met in totaal 3600 bedden. De plannen leidden tot weerstand bij natuurorganisaties, die een procedure aanspanden tegen de vergunning omdat er te weinig natuur gecompenseerd zou worden. De procedures leidden uiteindelijk tot afstel van Droomrijk in 2003. Met de natuurclubs werd vervolgens een convenant gesloten dat de kleinschaliger parken Bosrijk en Loonsche Land mogelijk maakte.
Inhoud
Voorgeschiedenis
Het Kraanven
De geschiedenis van verblijfsaccommodatie bij de Efteling begint al in 1960, als bungalowpark Het Kraanven opent. Dit relatief kleine parkje van tweeënveertig bungalows was gelegen in de uiterste zuidwesthoek van Eftelings terrein, ten zuiden van het huidige Golfpark. Alhoewel het uiteindelijk vijfentwintig jaar geopend is geweest, bleek de kleine schaal toch fnuikend. In 1985 werd het Kraanven gesloten en de bungalows gesloopt. De Efteling was op dat moment al bezig met nieuwe plannen voor een vakantiepark, maar dan grootschaliger zodat het wel rendabel zou kunnen worden.
Bungalowplannen
Vanaf begin jaren tachtig werkt de Efteling aan plannen voor een groter bungalowpark, aanvankelijk bedacht op het Kraanventerrein en bestaand uit 200 bungalows. Hier wordt zelfs een bouwvergunningsprocedure succesvol voor doorlopen. Een jaar na de sloop van het Kraanven, in 1986, worden in de pers plannen gepresenteerd voor een nog veel groter bungalowpark inclusief grote mainstreet, alsmede een camping met 2000 staanplaatsen en een 18 holes golfpark. Het project dat in totaal meer dan 100 miljoen gulden zou moeten kosten wordt opgedeeld in meerdere fases en de Efteling maakt een uitgebreide planning. De Brabantse Milieufederatie was toen al kritisch over het bouwen in een gebied waarvan men vond dat het onderdeel zou moeten worden van een toekomstig nationaal park.[1]
Deze plannen komen uiteindelijk niet tot uitvoering. Wel worden ze meegenomen in een project dat in 1987 startte: De Wereld van de Efteling, een totaalvisie op de ontwikkeling van de Efteling om uit te groeien van een seizoensgebonden dagrecreatie naar een bestemming voor korte vakanties het hele jaar door. De plannen werden in 1992 officieel vastgelegd in een alomvattend structuurplan, dat de gemeenteraad van Loon op Zand formeel vaststelde. Onderdelen van die Wereld van de Efteling waren het hotel, het golfpark, het Uitrijk en verblijfsaccommodatie op verschillende niveaus. Eén onderdeel van de verblijfsaccommodaties wordt in 1992 gerealiseerd: het Efteling Hotel.
Plannen voor Droomrijk
Aanvankelijk had men in het Wereld van de Efteling-plan het oude Kraanven-gebied op het oog voor een bungalowpark. Dat gebied was de meest eenvoudige route naar de verblijfsaccommodatie, omdat het al de juiste bestemming had. Er bleek echter dat dit gebied beter paste in de ontwikkeling van het zogenaamde Woudspoor, een natuurlijke verbindingszone die de gemeente wilde realiseren tussen de Loonse en Drunense Duinen en Landgoed Huis ter Heide.
Als alternatieve locatie werd het gebied direct ten zuiden van het park aangewezen. Provincie en gemeente gingen hiermee akkoord en medio jaren 90 kwam het bestemmingsplan op tafel - want het gebied had de bestemming 'natuur- en agrarisch gebied' en dat zou veranderd moeten worden in verblijfsaccommodatie. Als eerste werknaam had dit park De Eftelingse Berg.
In 1995 treft de Efteling de eerste concrete voorbereidingen voor het opzetten van een bungalowpark met honderden houten huisjes, waarvoor in dat zelfde seizoen al een test-bungalow achter het Spookslot wordt opgebouwd. Uiteindelijk komt ook dit plan niet van de grond en het huisje wordt in 2000 weer afgebroken.
De gemeente koos ervoor om het complete plan van de Wereld van de Efteling op te nemen in het bestemmingsplan van 1997 - de bestemming van het Kraanven zou geruild worden met dat van het gebied in het zuiden, van natuur naar verblijfsaccommodatie en andersom. Een compensatieplan voor het verliezen van natuur werd ook opgesteld volgens de provinciale norm van 1,66 hectare nieuwe natuur voor elke gebruikte hectare.
Natuurbewegingen maakten bezwaar tegen deze compensatiefactor, die ze veel te laag vonden. Ook werd de inzet van het Kraanven door hen niet als compensatie gezien, omdat daar immers nu al geen bebouwing (meer) was. Al die bezwaren werden in 2000 door de Raad van State afgewezen. De wijziging in het bestemmingsplan was daarmee grotendeels akkoord.
De Efteling presenteert de plannen aan het publiek in juni 2001 en ze krijgen dan ook hun naam: Droomrijk. Er is op dat moment sprake van 400 tot 500 huisjes en de totale kosten zouden ƒ 320 miljoen bedragen. Later dat jaar wordt een aantal van 200-300 huisjes genoemd. Er waren 3600 bedden gepland, in twee fases: fase 1 op het gebied ten zuidwesten van het attractiepark (tegenwoordige Bosrijk) van 1.075 bedden, en fase twee direct ten zuiden van het attractiepark, tussen Fata Morgana en Villa Pardoes van 2.425 bedden.
Ontwerp
Het park was ontworpen door recreatiearchitect Matthijs Zeelenberg, die al veel faam had opgebouwd met onder andere het in Mediterrane sfeer gedompelde Port Zélande-project bij de Grevelingendam.
Vanuit de Efteling was Karel Willemen betrokken bij het ontwerp van de huisjes. Hij was nog maar net ontwerper en had hiervoor enkel wat kleinere projecten uitgevoerd. Ook Marieke van Doorn ontwierp mee. De ontwerpcoördinatoren waren Peter Koppelmans, Annette Vishers en Jack Rijnen. Het park zou gebaseerd worden op 'een nieuw sprookjesverhaal'.[2]
In het ontwerp probeerde men zo veel mogelijk verbanden tussen de gebouwen te leggen. Centraal daarin stond het kasteel, en de landhuizen sloten daar bij aan als 'het vroegere huis van de hofdames', 'het verdedigingshuis' en 'de boerderij en het huis van de tuinman'. De bedoeling was dat deze dus ook allemaal een eigen verschijningsvorm kregen om aan te sluiten bij deze verbanden.[3]
- Ontwerpen Karel Willemen
Bosvilla's
Bosvilla
Kasteel
Landhuizen en Hofstedes
- Ontwerptekeningen
Ridderkasteel
Landhuis
Vrijstaande Bosvilla
Vrijstaande Bosvilla
Dubbele Bosvilla
Verhuur via Roompot
In 2001, als de plannen voor het vakantiepark publiek bekend worden gemaakt, wordt een joint venture gestart Roompot Recreatie. Dit bedrijf verhuurt al veel vakantieparken in Zeeland en zal dus ook de verhuur van de huisjes in Droomrijk voor zijn rekening nemen. De samenwerking vindt plaats in Efteling Projektontwikkeling B.V..
In juli 2002 gaat de website www.droomrijk.nl online. Er is te zien welke accommodaties er zullen zijn: een kasteel, met ruime gezinskamers, twee landhuizen, geschikt voor groepen van respectievelijk 20 en 30 personen, en negen verschillende soorten bosvilla's, met plaats voor groepen van 4 tot 8 personen.[4] Alhoewel er nog niets gebouwd is worden er al reserveringen aangenomen.
- Website droomrijk.nl
Protest en bezwaar
Al bovengenoemde plannen zijn in 2002 gemaakt en ook al uitgebreid naar buiten gebracht. Vergunningstechnisch is alles echter nog niet geregeld. Op 4 februari 2002 spreekt de commissie ruimtelijke ordening van Loon op Zand zich positief uit over een bestemmingswijziging.[5]
De eerste bezwaren
Twee bewoners van het buitengebied van Kaatsheuvel en de Brabantse Mileufederatie dienen bezwaar in tegen de wijziging van het bestemmingsplan in mei 2002. De milieuvereniging is van mening dat de bebouwing het bos-ecosysteem aantast. Bovendien vindt de organisatie dat de natuurcompensatie te kort schiet: ze gaat niet akkoord met de stelling dat het groen van het Efteling Golfpark als compensatie kan worden beschouwd, noch met het feit dat de agrarische percelen in het bosgebied niet gecompenseerd hoeven te worden.[6] Volgens de Efteling en de provincie zijn de maisvelden nu een bron van vervuiling door pesticiden en kunstmest, terwijl de milieuorganisatie het ziet als een waardevolle plek voor dassen waar iets voor terug dient te komen. De provincie is bang voor precedentwerking als maisvelden, waarvan er veel zijn in Brabant, als waardevolle natuur bestempeld gaan worden.[7]
Eén buurtbewoner heeft een bezwaar ingediend omdat hij vreest voor sluipverkeer op de Eftelingsestraat als deze wordt verhard als ontsluiting voor de westelijke kant van het vakantiepark en omdat hij het niet eens is met de maximale bouwhoogte van het park. De Efteling wil tot 20 meter hoge kastelen gaan bouwen, terwijl in het bestemmingsplan maximaal 10 meter is toegestaan. Een andere bewoner vreest dat de wijziging van het bestemmingsplan de toekomstige exploitatie van zijn agrarisch bedrijf kan schaden.
De provincie is aanvankelijk niet enthousiast over de plannen. Ze vindt ze rommelig en er is niet goed onderbouwd waarom het streekplan gewijzigd zou moeten worden.[8] Niettemin, op 12 november besluiten Gedeputeerde Staten, nadat nog aanvullende informatie is geleverd, dat de bezwaren ongegrond zijn en dat het streekplan gewijzigd kan worden.[9]
Discussie over compensatie
Voor de 9 hectare bos die sneuvelt, wordt volgens de provinciale richtlijnen 31 hectare gecompenseerd. Dit is echter lang niet genoeg voor de natuurorganisaties. Zij eisen dat er 81 hectare aan compensatie gerealiseerd zal worden. Op 11 december 2002 wordt bekend gemaakt dat De Efteling en de Brabantse Milieufederatie geen compromis hebben kunnen bereiken over deze compensatie. Veel tijd werd er ook niet gestoken in overleg, omdat de Efteling meende dat door aan de provinciale richtlijnen te voldoen, er geen noodzaak bestond toe te geven aan de eisen van de natuurorganisaties. De Efteling lijkt hierin gelijk te krijgen als op 25 februari 2003 de milieuvergunning wordt verleend.
De BMF en Natuurmonumenten gaan in maart 2003 in beroep tegen de vergunning bij de Raad van State. Op 24 april 2003 geeft die de clubs voorlopig gelijk en schorst het bestemmingsplan. Er is niet duidelijk dat er inderdaad voldoende groen gecompenseerd zal worden. De plannen kunnen vooralsnog niet doorgaan. Een bodemprocedure moet definitief uitsluitsel geven.[10]
Dassenburcht
Ondertussen komt op 17 maart 2003 het nieuws naar buiten dat vereniging Das en Boom, tot dan toe niet betrokken bij de discussies, een dassenburcht heeft ontdekt in het plangebied. Tijdens eerdere uitgebreide fauna-onderzoeken was deze diersoort niet aangetroffen.
Deze vondst compliceert de zaak nog meer: de das is een beschermde diersoort, maar aan een dassenburcht is niet goed te zien of hij bewoond is. Een onderzoeksbureau concludeert dat er waarschijnlijk één mannetje leeft, afkomstig van een groep dassen die is uitgezet in de Loonse en Drunense Duinen.[11]
Entenwoud: aksies en bezetting
Zie voor meer informatie: GroenFront!
Terwijl dit alles gaande is komt naast de meer op overleg en procedures georiënteerde partijen Natuurmonumenten en BNF, en het specialistische Das en Boom, ook het activistische collectief GroenFront! zich ermee bemoeien. Op 30 juni 2003 bezette GroenFront de beoogde locatie van Droomrijk met boomhutten en doopt het om tot 'Entenwoud'. De vijftien actievoerders noemen zich 'Leflaven' en keren zich tegen wat ze noemen 'de vernietiging van dit stuk natuur'.
De bezetting zal nog een half jaar volhouden. De Leflaven houden een open dag en organiseren zelfs een discussieavond in jongerencentrum Crossroads in Kaatsheuvel. Alhoewel het tot veel rumoer en media-aandacht leidde, lijken de acties geen concrete invloed op het verloop van de plannen gehad te hebben.
Uitspraak Raad van State
De bodemprocedure bij de Raad van State leidde op 1 oktober 2003 tot nietig verklaring van de bestemmingsplanwijziging. Er werd niet gesteld dat er te weinig of juist voldoende gecompenseerd werd, maar dat de procedure niet juist gevolgd was. De Efteling vindt het zuur dat er na zoveel jaren ontwikkeling een streep wordt gezet door de plannen om een technische reden, en dat er nog steeds geen uitspraak is gedaan over de kern van het conflict: de natuurcompensatie. Bij monde van Erik van den Brand:[2]
We zijn kwaad! [...] Verblijfsaccommodatie is voor de Efteling absoluut een vereiste om te overleven. We hebben er al veel tijd en miljoenen euro's ingestoken. Het is daarnaast te gek voor woorden dat in deze tijd de bureaucratie een streep zet door een project wat op jaarbasis uiteindelijk aan meer dan 1000 mensen, direct en indirect, een baan kan bieden.
Afstel
Op 17 november 2003 maakt de Efteling bekend de plannen voor onbepaalde tijd uit te stellen. Droomrijk in de vorm zoals tot dan toe beoogd zal er in ieder geval niet komen.[12] Men gaat de samenwerking zoeken met bestaande verblijfsaccommodaties in de omgeving, onder de noemer Efteling DroomDagen. Op lange termijn blijft men streven naar bestemmingsplanwijziging om een eigen vakantiepark mogelijk te maken.
Omdat de plannen niet doorgaan ontruimen de Leflaven het Entenwoud eind december. In januari 2004 tracht de Efteling tijdens een rechtszaak de milieuvergunning, ondanks de ontbrekende bestemmingsplanwijziging, voor haar geplande verblijfsaccommodatie “Droomrijk” niettemin te behouden. Die goedkeuring volgt in februari. Het doet echter niets af aan de noodzaak om ook het bestemmingsplan nog te moeten wijzigen.
Het project krijgt nog een staartje in 2007. Op 26 oktober doet De Hoge Raad uitspraak in de zaak van Roompot tegen de Efteling. Het besluit een slepende rechtszaak waarin eerstgenoemde zo'n 30 miljoen euro aan gederfde winsten op de Efteling wil verhalen wegens het geflopte Droomrijk-project.
Om de tafel met natuurclubs
Na het afblazen van Droomrijk besluit de Efteling in het voorjaar van 2004 om de plannen voort te zetten met een nieuwe strategie. Men gaat om de tafel met de BMF en Natuurmonumenten om in overleg te komen tot een oplossing die voor alle partijen acceptabel is, en daarmee lange procedures te voorkomen waar niemand gelukkig van werd. De provincie had de drie partijen ook op het hart gedrukt er onderling uit te komen.
Archeologisch bureau RAAP had in de opmaat naar Droomrijk een onderzoek verricht naar de historische waarden van het terrein. Hieruit bleek dat er nog veel historische landschapselementen aanwezig waren. Onder leiding van Erik van den Brand richtte de Efteling zich op een plan waarbij deze landschapswaarden weer zichtbaar gemaakt zouden worden, om zich zo ook te onderscheiden van andere bungalowparken in de markt. Er werd inmiddels ook samengewerkt met WNF aan PandaDroom en met Das en Boom, die ook wel wat in deze plannen zagen.
Convenant
Op 12 mei 2004 wordt er een akkoord bereikt. De Efteling, Natuurmonumenten en de Brabantse Milieufederatie tekenden het Convenant Efteling Verblijfsaccommodatie en Natuurontwikkeling. In dat convenant werd vastgelegd hoeveel hectares maximaal voor ontwikkeling in aanmerking komen, welke compensatiemaatregelen er genomen worden en wat de aard van de bebouwing wordt.
Het convenant begint met:[13]
Partijen leggen zich vast op dit convenant, om een gezamenlijke inspanning te leveren tot een optimaal resultaat in termen van natuurontwikkeling, dat, tegelijkertijd, een economisch levensvatbaar plan voor accommodatie en landschapsontwerp mogelijk maakt.
De Efteling reduceert in het convenant zijn beoogd aantal bedden van 3600 naar 2100. De natuurorganisaties stemmen hiermee in en zullen afzien van procedures. Onderdeel van het convenant zijn de volgende ontwikkelingen:[14]
- Een park van 16 ha ten zuidwesten van de Efteling, dat maximaal 1500 bedden heeft en een Eftelingsfeer krijgt. Hier wordt 29,8 ha voor gecompenseerd; grotendeels 'op papier': de bouwrechten voor 180 bungalows op het Kraanventerrein worden opgegeven.
Dit park wordt in 2009 geopend als Efteling Bosrijk (met uiteindelijk 1550 bedden). - Een park ten zuidoosten van de Efteling, dat veel kleinschaliger is, met een bebouwingspercentage van maximaal 10% en maximaal 500 bedden. Dit park komt in het teken te staan van een historisch Brabants landschap. Het door alle partijen vertrouwde bureau Alterra zou een bindende uitspraak doen over de natuurwaarden in dit project.
Dit park werd per 2017 het Loonsche Land (met 1000 bedden).
Het overige landschap van 52 hectare wordt ontwikkeld tot een openbaar, hoogwaardig natuurgebied met kleine akkers, struweel, heidevelden en bos.
Om de uitvoering van de plannen te bespreken, organiseert de Efteling regelmatig bijeenkomsten van een klankbordgroep, waarin naast Natuurmonumenten en BMF, de betrokken overheden, de archeologen van RAAP en Das en Boom vertegenwoordigd zijn.[7]
Vervolg
Voor het vervolg van de ontwikkelingen, zie Bosrijk, Loonsche Land (natuurgebied) en Efteling Loonsche Land.
- ↑ Het Vrije Volk: Efteling investeert honderd miljoen (31 juli 1986)
- ↑ 2,0 2,1 Persbericht Efteling: Efteling zeer teleurgesteld door besluit GS (2 oktober 2003)
- ↑ Personeelsblad Efteldingen: Jack Rijnen nu al dagelijks bezig met de toekomst (maart 2003)
- ↑ Eftelist: Droomrijk site online? (22 juli 2002)
- ↑ WWW-Nieuws, 5 februari 2002
- ↑ Brabants Dagblad: Bezwaren tegen vakantiepark (23 mei 2002)
- ↑ 7,0 7,1 Marleen Buizer: Worlds Apart. Interactions between Local Initiatives and Established Policy. Proefschrift Universiteit Wageningen, 2008.
- ↑ WWW-Nieuws, 23 juli 2002
- ↑ WWW-Nieuws, 12 november 2002
- ↑ ANP: Bouwplan Efteling op losse schroeven (25 april 2003)
- ↑ Brabants Dagblad: Dassenburcht in plan Droomrijk (17 maart 2003)
- ↑ Persbericht Efteling: Realisatie Droomrijk voor onbepaalde tijd uitgesteld (17 november 2003)
- ↑ Benadering van de tekst in Convenant Efteling Verblijfsaccommodatie en Natuurontwikkeling, 12 mei 2004 (via Buizer 2008)
- ↑ NRC Handelsblad: Groot vakantiepark bij de Efteling van de baan (14 mei 2004)